Mahatma Jyotirao Fule
महात्मा ज्योतीराव फुले
 |
| महात्मा ज्योतिबा फुले |
विद्रोही विचार मांडणारे आद्य सुधारक / समाजक्रांतिकारक / खऱ्या
लोकशाहीचा शिल्पकार / महाराष्ट्राचे मार्टीन ल्युथर.
|
|
|
|
|
|
|
|
ज्योतिबा यांचे
पूर्वज कटगूणचे चौगले होते त्यांनी नंतर
खानवडी येथे स्थलांतर केले.
इ.स. १८४० मध्ये वयाच्या १३
व्या वर्षी सावित्रीबाई सोबत विवाह.
शिक्षण :
·
वयाच्या
७ व्या वर्षी खाजगी मराठी शाळेत प्रवेश – पंतोजी : विनायकराव जोशी
·
१८३८
मध्ये शाळेतून काढले.
·
इ.स. १८४१ मध्ये उर्दू
शिक्षक गफार बेग मुन्शी व धर्मोपदेशक लिजीट साहेब यांच्या प्रयत्नाने ज्योतिबाच्या
शिक्षणास पुन्हा सुरुवात - स्कॉटिश मिशनरी स्कूल - पुणे येथे.
·
ज्योतीबानी
ख्रिश्चन व इस्लाम धर्माचा तुलनात्मक अभ्यास केला.
·
शालेय
जीवनात ज्योतीबावर छत्रपती शिवाजी महाराज व जॉर्ज वाशिंग्टन यांच्या चरित्राचा
प्रभाव होता.
·
ज्योतीबांचे
सहकारी - सदाशिव बल्लाळ गावंडे, सखाराम परांजपे, केशवराव मवाळकर, मोरो विठ्ठल वाळवेकर, लोखंडे व उस्मान शेख.
समाजकार्य :
·
मुलींसाठी
शाळा सुरु करण्यामागची प्रेरणा हि अहमदनगरच्या मिस. फरार बाईनी मुलीसाठी सुरु केलेल्या शाळेची होती.
·
स्त्रीशिक्षण
: इ.स. १८४८ ला पुण्यातील
बुधवार पेठेतील भिडेवाडा येथे मुलींची पहिली शाळा काढली.(हि शाळा सुरु करताना
त्यांनी विचार मांडला -
"मी पुण्यात येताच कनिष्ट वर्गातील मुलींसाठी एक शाळा सुरु केली, मात्र त्या शाळेत ज्या मुलांना शिक्षणाची आवड असेल त्यांनाही प्रवेश दिला. या शाळेत मी वाचन, अंकगणित,आणि व्याकरणाची मूलतत्वे शिकवीत असे.."
·
जुलै
१८५१ ला बुधवार पेठ - चिपळूणकरांच्या वाड्यात - मुलींची दुसरी शाळा.
·
सप्टेंबर
१८५१ - रास्ता पेठेत मुलींची तिसरी शाळा सुरु केली.
·
त्यानंतर
इ.स. १८५२ ला वेताळ पेठेत शाळा काढली.
·
सदाशिव
गोवड्याच्या मदतीने बंद पडलेली शाळा पुन्हा सुरु केली.
·
दलितासाठी
पहिले वाचनालय पुणे येथे सुरु केले.
·
इ.स.१८४८
: पुण्यातील बुधवार पेठेत जगन्नाथ सदाशिव हाटे व सदाशिव बल्लाळ गोवडे यांच्या
मदतीने मराठा मुलांसाठी शाळा सुरु केली.
·
महिला
विषयक कार्य : इ.स. १८६४ मध्ये गोखालेच्या शेणावी जातीतील पहिला पुनर्विवाह घडवून आणला.
·
इ.स. १८६८ ला बालहत्या
प्रतिबंधक गृहाची स्वता:च्या घरी स्थापना : चुकून वाकडे पाऊल पडलेल्या विधवांची
आपत्तीतून सुटका करण्यासाठी.
·
इ.स. १८७७ व्हिक्टोरिया
बालकाश्रमाची धनकवडी येथे स्थापना.
·
काशीबाई
यांच्या यशवंत या मुलास दत्तक घेतले.
विशेष माहिती
|
अस्पृश्योद्दार : त्यांच्या या
कार्यासाठी दक्षिणा प्राईस फंडातून सहकार्य मिळत असे
·
फुलेना
सामाजिक विषमतेविरुद्ध पेठून उठण्यास प्रेरित करणाऱ्या घटना
म्हणजे
-
१. वयाच्या ९ व्या वर्षी
वैधव्य प्राप्त गुरु कन्येस समाजाने विद्रूप केले.
२. ब्राम्हण मित्राच्या
लग्नाच्या वरातीत झालेला अपमान.
·
इ.स. १८५१ ला नाना पेठेत
अस्पृश्यांसाठी पहिली शाळा काढली
·
इ.स. १८५२ मध्ये वेताळ
पेठेत दुसरी शाळा.
·
इ.स. १८५८ अस्पृश्यांसाठी
तिसरी शाळा
·
इ.स. १८५८ महार मांग इ.लोकास विद्या शिकविणारी मंडळी ची स्थपना
·
इ.स. १८६८ स्वत:च्या घरातील पाण्याचा हौद अस्पृश्यांसाठी खुला केला.
·
इ.स. १८७३ ला अस्पृश्यता निवारणाचा जाहीरनामा
प्रसिद्ध.
·
२४
सप्टेंबर, १८७३ ला सत्यशोधक
समाजाची स्थापना :
·
शुद्रातिशूद्रांची
स्थिती सुधारण्यासाठी व त्यांची धार्मिक गुलामगिरी नष्ट करण्याच्या
उद्देशाने.(
सार्वजनिक सत्यधर्म व गुलामगिरी या ग्रंथात सत्यशोधक
समाजाच्यातत्वाबाद्द्ल
विवेचन दिले )
इतर कार्य:
·
इ.स. १८७७ च्या दुष्काळात
धनकवडी येथे दुष्काळपिडितांसाठी कॅम्प उघडले.
·
इ.स. १८८८ ड्युक ऑफ कनॉट
च्या समोर शेतकऱ्यांच्या पारंपारिक वेशात उपस्थितीत राहून शेतकऱ्यांच्या
परिस्थितीचे दर्शन घडविले.
·
शेती
सुधारण्यासाठी सरकारला : तलाव,बंधारे, धरणे द्वारा
शेतीला पाणी पुरवठा, पिकाच्या संरक्षणासाठी बंदुकीचे परवाने
द्यावे, कालव्याचे पाणी वेळेवर मिळावे,
पशुपालनासाठी चालना द्यावी, सुधारित शेतीसाठी अवजारे,तसेच अल्पव्याजी कर्जे शेतकऱ्यांना उपलब्ध व्हावी. इ. सल्ले दिले.
·
इ.स. १८६५ मध्ये तळेगाव
ढमढेरे येथे न्हाव्यांचा संप घडवून आणला.
·
डिसेंबर, १८७३ मध्ये सीताराम आल्हाट व राधाबाई निंबकर
यांचा सत्यशोधक पद्धतीने विवाह लावला.
·
इ.स. १८७५ - न्या.रानडे यांना दयानंद सरस्वती यांची
हत्तीवरून मिरवणूक काढण्यास सहकार्य केले.
·
जुन्नर
येथील शेतकऱ्यांचा सावकारशाही विरूद्धचा लढा यशस्वी केला.
लेखन कार्य :
·
इ.स. १८५५ - तृतीय रत्न
नाटक - यामध्ये पुरोहिताकडून शूद्रांची केली जाणारी फसवणूक मांडली.
·
इ.स. १८६९ - छत्रपती
शिवाजीराजे भोसले यांचा पोवाडा, नाव - कुळवाडी भूषण.
·
इ.स. १८६९ - ब्राम्हणाचे
कसब हा पद्यात्मक ग्रंथ.
·
इ.स. १८७३ - गुलागिरी ग्रंथ
- हा ग्रंथ अमेरिकन जनतेस समर्पित केला.
·
इ.स. १८८३ शेतकऱ्याचा आसूड.
·
इ.स. १८८५ - सत्सार
नियतकालिक.
·
इ.स. १८८५ - इशारा.
·
इ.स. १८९१ - सार्वजनिक सत्यधर्म
- यामध्ये निर्मिकाची संकल्पना मांडली.
·
अस्पृश्याची
कैफियत, खतफोडीचे बंड,
सत्यशोधक समाज. इ. लेखन कार्य केले.
ज्योतीबाबद्दल संकीर्ण माहिती :
·
पेशव्यांनी
फुलेंच्या वडिलांना ३५ एकर जमीन इनाम दिली होती.
·
ज्योतीबानी
लहुजी मांग यांच्याकडून दांडपट्टा व नेमबाजी चे प्रशिक्षण घेतले होते.
·
१८७६
ते १८८२ या कालावधीत पुणे नगरपालिकेचे सदस्य होते.
·
१८७७
ला दिनबंधू वृत्तपत्र सुरु करण्यास सहकार्य केले.
सत्कार :
·
इ.स. १८५२ मध्ये त्यांनी
केलेल्या शिक्षण कार्यामुळे पुण्यातील
विश्राम बागेत मेजर केनेडीच्या हस्ते.सत्कार
·
११
मे, १८८८ - मुंबईच्या
जनतेच्या वतीने मांडवी (कोळीवाडा) येथे झालेल्या सभेत राव बहाद्दूर वडेकर यांनी ज्योतीबाना महात्मा हि पदवी दिली.
विचार :
१८८९ च्या राष्ट्रीय सभेच्या मुंबई अधिवेशनात - " जो पर्यंत शेतकऱ्यांना राष्ट्रीय सभेत सामावून घेतले जात नाही तो पर्यंत राष्ट्रीय म्हणवून घेण्याचा अधिकार सभेस पोहचत नाही
ज्योतिबा बद्दल विचार - " "
·
"
ज्योतिबा फुले या माळ्याने राष्ट्ररूपी बागेतील सामाजिक एकतेच्या वाढीला विरोध
करणारी तणे, बांडगुळे उपटून तेथे
फुलझाडांची उत्तम जोपासना केली." - धनंजय कीर.
·
“
सामाजिक सुधारणेच्या बाबतीत कृतीपूर्ण व अपूर्व असे नेतृत्व करणारे ज्योतीराव हेच
पहिले नेते होते.” - धनंजय कीर
·
"ज्योतिबा
फुले खरे महात्मा होते " - महात्मा गांधी
·
"
हिंदुस्थानचा बुकर वाशिंग्टन " बडोदाधिपती सयाजीराव गायकवाड.
·
बाबासाहेबांनी
- हू वेअर द शुद्राज ? (शुद्र कोण होते ) हा
ग्रंथ फुले यांना समर्पित केला.
·
विष्णू
शास्री चिपळूणकरानी महात्माफुले यांना “ शुद्र जगद्गुरू “ म्हटले .